Jak trafił Pan do Wałbrzycha?

Szewach Weiss: Przed wojną żyło w Polsce 3,5 mln Żydów – było to 10 procent wszystkich mieszkańców Rzeczypospolitej. W czasie wojny Niemcy zamordowali 3,27 mln polskich Żydów. W Borysławiu przed wojną żyło ponad 20 tys. Polaków, 17 tys. Żydów i 15 tys. Ukraińców. Po wojnie nas, Żydów, w Borysławiu było 305 osób. Kiedy w Jałcie Stalin, Churchill i Roosevelt podzielili na nowo Europę, część Polski zwana Galicją stała się zachodnią Ukrainą. W zamian Polska dostała Śląsk. Polacy mogli wyjechać na te nowe ziemie. Jak większość Żydów również moi rodzice postanowili, że wyjedziemy razem z Polakami. To było coś specyficznego związanego z waszym, z naszym Wałbrzychem. Grupa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata wyjechała z Borysławia razem z tymi Żydami, których sami ocalili. Przyjechaliśmy do Wałbrzycha jak rodzina. Było 30–40 ocalonych i 20–30 Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Do dziś jeszcze kilka z tych osób żyje. Kiedy przyjechaliśmy do Wałbrzycha, nie wiedzieliśmy, gdzie będziemy dalej żyli. Zresztą ten świat po wojnie, cała Europa wyglądała jak kocioł, w którym wszystko wymieszano. Ludzie wędrowali setkami tysięcy. Szukali swoich rodzin. Niemcy, faszyści, zniszczyli wszystkie wartości ludzkie. Nic nie było takie, jakie powinno być. To był świat sierot.

Co się stało, że tylko niecały rok spędziliście w Wałbrzychu?

– Pierwsi Żydzi jeszcze przed wojną wyjechali z Polski, bo byli syjonistami, inni – bo pojawiły się rządy antysemickie. Po wojnie, i to był dramat, nie zostało prawie nic. Najpierw wypędzono nas z Polski kominami krematoriów w Auschwitz i Birkenau. Po wojnie było też kilka bolesnych wydarzeń antysemickich, jak pogrom w Kielcach. Wtedy uciekliśmy z Polski, również z Wałbrzycha. Ja mam już 77 lat. Kiedy przyjechałem dziś do Wałbrzycha, ogarnęły mnie wspomnienia. Pamiętam dokładnie – nasze mieszkanie było przy ulicy 11 Listopada w budynku nr 115 na trzecim piętrze. Ojciec miał sklep spożywczy w takim półokrągłym domu. Nie jestem pewien, czy wyjechalibyśmy stąd, gdyby nie ten pogrom w Kielcach. Rodzice na pewno nie. Tato był bardzo związany z tutejszą kulturą – miał kolegów Polaków, mama też nie była osamotniona. Wyjechaliśmy z Borysławia razem z polskimi sąsiadami, bo chcieliśmy żyć w Polsce. Mieliśmy nadzieję, że będzie tu demokratyczny system, a w Borysławiu pod rządami Rosjan – niekoniecznie.