Miejsca martyrologii

Mirosław Jarosz

publikacja 27.10.2014 08:45

Kilka, lub nawet kilkanaście tysięcy osób zmarło w trakcie budowy największej, nigdy niedokończonej, kwatery głównej Hitlera o kryptonimie "Riese" - "Olbrzym". Większość ciał spoczywa na cmentarzu w Kolcach i Walimiu.

Miejsca martyrologii Na centralnym miejscu cmentarza w Kolcach znajduje się obelisk z pamiątkowymi tablicami Mirosław Jarosz /Foto Gość

Kryptonimem AL Riese określano sieć obozów podległych KL Gross-Rosen, rozlokowanych w Górach Sowich (Eulengebirge) i Książu (Fürstenstein), a mających wspólną administrację i komendanturę. Mieściła się ona w obozie Wüstegiersdorf (Głuszyca).  AL Riese, w skład którego wchodziło 13 obozów i szpital obozowy, powstał w związku z budową kolejnej kwatery Hitlera. Przez AL Riese przeszło około 13 000 więźniów. Wszyscy oni byli Żydami, pochodzącymi z wielu państw Europy, w większości z Węgier i Polski. Śmierć poniosło około 5000 więźniów.

W ramach nazistowskiego Projektu "Riese" (Olbrzym), pod koniec 1943 r. założono w Dörnhau (obecnie Kolce) obóz w budynku fabrycznym. AL Dörnhau został zorganizowany w pierwszych dniach czerwca 1944 r., w zabudowaniach byłej fabryki dywanów w Kolcach. W obozie przebywali mężczyźni, głównie narodowości żydowskiej, pochodzący z Grecji, Polski i Węgier. Więźniowie budowali drogi, mosty i kanalizację, rozładowywali wagony. Pod koniec sierpnia 1944 r. obóz zaczął spełniać funkcję zbiorczego rewiru dla ciężko chorych więźniów z całego kompleksu Riese. Pomiędzy sierpniem 1944 a majem 1945 r. ogółem przebywały w rewirze co najmniej 4334 osoby.
Więźniowie odzyskali wolność 8.05.1945 r. Bezpośrednio po wyzwoleniu w obozie zorganizowano szpital dla byłych więźniów.

W pobliżu znajdował się także obóz w Głuszycy Górnej (Oberwüstegiersdorf) zwany również AL Schotterwerk. Od 400 do 500 przetrzymywanych tam więźniów pracowało w kamieniołomie, który zaopatrywał budowę w Osówce (Säuferhöhen) i Sobolu (Ramenwerk). Resztki baraków widoczne są do dziś.

Na zboczach wzgórza Światowid we wsi Kolce znajduje się Cmentarz Ofiar Faszyzmu, gdzie w 25 zbiorowych mogiłach pochowano ok. 2000 jeńców, (niektóre źródła mówią o kilkunastu tysiącach) którzy byli zatrudnieni w czasie wojny przy budowie systemu podziemnych sztolni pod kryptonimem Riese w pobliskiej Osówce oraz przy budowie dróg, linii kolejowych oraz w kamieniołomach. W centralnym punkcie cmentarza znajduje się obelisk z tablicą, na której znajduje się napis: "Ludzie ludziom zgotowali ten los - ofiarom faszyzmu mieszkańcy Głuszycy, 1 września 1978". Słowa te, wykute są także w języku hebrajskim.

23 lipca 2013 roku na Cmentarzu Ofiar Faszyzmu w Kolcach odbyła się uroczystość, w której uczestniczyli m.in. Naczelny Rabin Polski Michael Schudrich, Rabin Kongregacji Żydowskiej z Nowego Jorku Dawid Weiser oraz władze Gminy Głuszyca. Okazją do spotkania było zakończenie prac remontowych na cmentarzu. Na wspólny projekt Gminy Głuszyca i Kongregacji Żydowskiej z Nowego Jorku, złożyło się wykonanie nowego ogrodzenia wraz z bramą wjazdową. Fundatorem powstałej na obiekcie infrastruktury technicznej jest Rabin Kongregacji Żydowskiej z Nowego Jorku Dawid Weiser.

Drugi cmentarz ofiar "Riese" znajduje się w Walimiu. Jest na nim 10 zbiorowych mogił.